Boven de verkiezingen van 22 november hangt de vrees voor opnieuw een lange en moeizame formatie met veel partijen. De laatste keer hadden vier partijen bijna tien maanden nodig om elkaar te vinden in een nieuw kabinet. De peilingen stellen nog geen werkbare meerderheid in het vooruitzicht en formeren met veel deelnemers doet het tempo geen goed. Om deze en de volgende redenen zal een minderheidskabinet een zegen voor het land zijn.
Politieke partijen zoeken elkaar na de verkiezingen doorgaans op om een kabinet te vormen dat kan steunen op een meerderheid in de Tweede Kamer. Er wordt een regeerakkoord geschreven waaraan de coalitiepartijen hun goedkeuring geven en zich committeren aan de uitvoering ervan. Het is comfortabel regeren met een parlementaire meerderheid.
Kadaverdiscipline
Minder mooi is dat de afspraken in het regeerakkoord en de kadaverdiscipline binnen de coalitie de uitkomst van elk Kamerdebat bij voorbaat in het voordeel van het kabinet beslechten. Volksvertegenwoordigers van andere partijen kunnen argumenteren tot ze een ons wegen, aan het eind van de dag sluit de coalitie de rijen in naam van het regeerakkoord.
Maar wat is doorgaans een regeerakkoord? Het is meestal het resultaat van lange onderhandelingen waaruit een cocktail van compromissen tevoorschijn komt. Het is voor kiezers op de coalitiepartijen vaak een hele opgave om de standpunten van hun partij nog terug te vinden in de gesloten deal.
Stikstof, klimaatbeleid en asiel
Zo overdonderde het vierde kabinet-Rutte de kiezers van VVD en CDA met de voornemens rond stikstof, klimaatbeleid en asiel, die nooit in de verkiezingsprogramma’s van deze partijen hadden gestaan. Dat leidde tot groot verzet onder boeren tegen het stikstofbeleid en van VVD-leden tegen het asielbeleid van het kabinet.
Je kunt zeggen: dat hoort bij compromissen sluiten. Maar volgens hun achterban hadden VVD en CDA tijdens het formeren te veel weggegeven. Feit is dat eenmaal in de formatieonderhandelingen kiezers geen rol van betekenis meer spelen. Achter gesloten deuren wordt er een menu samengesteld en het is eten wat de pot schaft. Ook al lijkt het in niets meer op wat je besteld had.
Te veel met zichzelf bezig
Het regeerakkoord van VVD, CDA, D66 en CU bleek zo’n ratjetoe dat zelfs met een Kamermeerderheid het niet tot comfortabel regeren kwam. In de algemene beoordeling van Rutte IV staat bovenaan dat het kabinet te veel met zichzelf bezig was en dat het niet toekwam aan het oplossen van de grote vraagstukken. Er is tien maanden onderhandeld over een regeerakkoord van 47 pagina’s, maar het kabinet bleek niet in staat tot effectief handelen.
Dat móet de volgende keer anders. Want het chagrijn onder de bevolking is er na de val van het kabinet niet minder op geworden. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft 6 op de 10 Nederlanders geen vertrouwen in de Tweede Kamer en de regering. Als belangrijkste reden voor de onvrede noemen burgers de opeenstapeling van problemen die niet worden opgelost.
Vertrouwen
Niet alleen het oplossend vermogen van de politiek ligt onder vuur, maar het vertrouwen in de werking van het gehele systeem staat op het spel. Tot die schrikbarende conclusie was een commissie onder leiding van Johan Remkes in 2017 al gekomen. Maar toen voelden de volksvertegenwoordigers zich wonderlijk genoeg nog onvoldoende aangesproken. Kabinet en Kamer gingen voort op de oude weg en het wantrouwen nam verder toe.
Het is nu erop of eronder voor de Tweede Kamer. Kiezers eisen dat hun zorgen en wensen serieus genomen worden. Zij verwachten een landelijke leiding, die met oplossingen komt voor de grote problemen: de woningnood, de inflatie, armoede en het vastgelopen asielsysteem.
Pieter Omtzigt
In twee maanden tijd kan er onder het electoraat nog van alles verschuiven, maar in de peilingen gaan op dit moment drie partijen aan kop: de partij van Pieter Omtzigt NSC (28 zetels), de gezamenlijke lijst van PvdA/GL (27 zetels) en de VVD (25 zetels). Daarna komen PVV (14 zetels) en BBB (14 zetels).
Laten we de mogelijkheden bekijken wanneer de bovenstaande peiling van I&O Research ook de uitslag op 22 november is. Met een flinke slag om de arm is er één meerderheidscombinatie denkbaar: NSC + VVD + PvdA/GL. Misschien denkbaar, maar weinig waarschijnlijk met een VVD die naar rechts wil en een PvdA die met GL juist linksaf slaat. Een strenger asielbeleid – waarvoor de VVD het kabinet heeft opgeblazen – is met PvdA/GL niet te regelen.
Meer voor de hand ligt dat de spectaculaire nieuwkomers NSC en BBB de basis voor een nieuw kabinet gaan vormen. De eerste omdat de partij van Omtzigt vermoedelijk de grootste wordt; BBB, omdat die partij niet alleen fors wint in de Tweede Kamer, maar ook al de grootste in de Eerste Kamer is. Inhoudelijk en politiek-cultureel sluit de VVD hier beter bij aan dan de partij van Frans Timmermans. NSC, VVD en BBB komen samen uit op 67 zetels en zouden samen een minderheidskabinet kunnen vormen.
Hiermee wordt de rol van de Tweede Kamer groter, omdat het kabinet op zoek moet naar meerderheden in de volksvertegenwoordiging. Dat zorgt voor een actieve houding bij kabinet en Kamer en voor debatten waarvan de uitkomst niet langer bij voorbaat vaststaat, maar waar argumenten echt het verschil kunnen maken. Allemaal goed voor het vertrouwen van burgers in de werking van de democratie.
’Parlementair referendum’
Eigenlijk is het zo dat een minderheidsregering voor haar beleid gebruikmaakt van een ’parlementair referendum’. Voor oplossingen en beleid wordt elke keer getoetst of de volksvertegenwoordiging in meerderheid akkoord is. Als zo’n meerderheid oprecht tot stand komt – en niet wordt afgedwongen door een lang bevochten regeerakkoord – doet dat het aanzien van de Tweede Kamer goed.
Omtzigt sluit de PVV als coalitiegenoot uit, maar wil wel zaken doen met de partij van Geert Wilders. Zo zou dit minderheidskabinet prima een strenger asielbeleid kunnen realiseren met parlementaire steun van de PVV en JA21. Op andere onderwerpen zullen er meerderheden te vinden zijn met PvdA/GL en andere partijen.
Zo verdwijnen de zielloze compromissen goeddeels uit de politiek en kan een minderheidskabinet in samenspraak met het parlement slagvaardiger opereren en eindelijk knopen doorhakken op de belangrijke dossiers.
Pieter Omtzigt zei zondag in Buitenhof dat hij een minderheidsregering wel ziet zitten. Nu Dilan Yesilgöz en Caroline van der Plas nog.
Deze column verscheen op 20 september 2023 in De Telegraaf
Reactie plaatsen
Reacties