Het is in progressieve kring weer mode om te pleiten voor het afschaffen van de constitutionele monarchie. D66-prominent Alexander Pechtold probeerde in maart de republiek het verkiezingsprogramma van zijn partij in te fietsen. Dat mislukte. Maar het congres van PvdA/GL bleek wel in meerderheid voor afschaffing van het koningshuis. Nieuwe argumenten zijn er niet, maar de linkse onderbuik wil af van al het oude en koestert het zelfbedrog dat daar altijd iets beters voor terugkomt.
De bezwaren tegen het Nederlandse koningshuis zijn zo oud als het Huis van Oranje zelf en die tegen de monarchie zijn nog veel ouder. In het verleden was zijn (absolute) macht een goede reden om tegen de vorst in opstand te komen, maar sinds de grondwet van Thorbecke (1848) ligt de macht van de monarch aan banden en voegt hij zich steeds meer naar de democratie die hem gedoogt. Immers, bij voldoende steun in de volksvertegenwoordiging kan een grondwetswijziging de monarchie beëindigen.
Tegenwoordig betreft de verzameling antipathieën vooral de erfelijkheid van het ambt van staatshoofd en zijn onschendbaarheid. In een democratie is iedereen voor de wet gelijk en kiezen burgers hun leiders. Daarop is de koning een uitzondering. Overigens staat in dat laatste de vorst niet alleen. Zo erven burgemeesters weliswaar hun post niet, maar worden zij evenmin gekozen.
PvdA/GL
Het verkiezingsprogramma van PvdA/GL rept over de positie van de vorst in termen als ’onrechtvaardig’ en ’ongelijk’. Twee begrippen die bij verzameld links inwisselbaar zijn sinds alles wat ongelijk is automatisch als onrechtvaardig wordt voorgesteld. Onrechtvaardig is een moreel oordeel, maar ongelijk is de positie van de koning zeker. Niet alleen wat erfopvolging betreft. De onschendbaarheid van de vorst is dat ook. Om van belastingplicht en inkomensongelijkheid nog maar te zwijgen. Samenvattend concludeert PvdA/GL dat het koningshuis ’niet meer van deze tijd is’.
Op het D66-congres in maart waren het de Jonge Democraten die – aangemoedigd door Alexander Pechtold – een motie indienden, die de monarchie als ondemocratisch en derhalve als ongewenst bestempelden. De partij blijkt verdeeld: 239 leden stemden voor en 290 tegen. Daarmee trokken Pechtold en de jongerenafdeling voorlopig aan het kortste eind, maar de steun voor het opdoeken van de monarchie binnen D66 is aanzienlijk te noemen.
Positie verder uitgekleed
Stoppen met het koningshuis, voor welk probleem is dat een oplossing? Wordt Nederland er democratischer van? De positie van de koning is sinds 1848 verder uitgekleed. Recent nog is hem zijn rol ontnomen, om in aanloop naar een nieuwe regering een verkenner en een informateur aan te wijzen.
Er zijn bestuurders die ook niet gekozen worden, maar waar burgers veel meer mee te maken hebben dan met het staatshoofd. Als het de republikeinen te doen is om democratisering valt er meer te winnen met het kiezen van een burgemeester of een direct gekozen premier. De moderne monarch vergaart de meeste invloed door zich voorbeeldig te gedragen naar de wensen van zijn volk.
Maakt een republiek van Nederland een gelijker en rechtvaardiger land? Ziet u het vermogen van het koninklijk huis al netjes worden herverdeeld, de paleizen worden omgebouwd voor de opvang van asielzoekers en dak- en thuislozen en een gekozen president resideren in een huurhuis van een Vinex-wijk? Voor een beter, goedkoper, gelijker en rechtvaardiger Nederland? Ik niet.
En welke man of vrouw kiezen we voor het ambt? Wilt u een staatshoofd dat boven de partijen staat of juist iemand van uw favoriete politieke kleur? En welke kandidaten ziet u? Alexander Rinnooy Kan, Jan-Peter Balkenende, Neelie Kroes, Caroline van der Plas of Alexander Pechtold zelf? Voor wie wilt u koning Willem-Alexander ruilen?
Amerikaanse verkiezingen
Nederland is niet beter af zonder koningshuis. Onze samenleving polariseert om elke politieke keuze, net als elders. Om die reden hoeven we niet afgunstig te zijn over de verkiezing van het Amerikaanse staatshoofd komend jaar. Maar ook de minder spectaculaire verkiezing van de president in de Duitse Bondsrepubliek is niet jaloersmakend. Het staatshoofd bij de buren wordt gekozen door de Bondsvergadering (Staten Generaal) en Duitse burgers komen daar nauwelijks aan te pas.
Koning Willem-Alexander is een voorbeeldig staatshoofd, zoals zijn moeder dat was en vermoedelijk ook zijn dochter zal zijn. De waarde van deze koninklijke familie zit ’m in de continuïteit, de identiteit van Nederland en de verbinding die het als een van weinigen nog tot stand kan brengen in de stammenoorlog die ook hier woedt. De autoriteit van de koning ligt juist in de traditie en in zijn uitzonderlijke plek in de samenleving.
’De harde afrekencultuur maakt onze leefwereld onherbergzaam. Er is geen tweede Nederland’, waarschuwde de koning in zijn Kerstboodschap. Zuinig zijn op wat er goed is. Ik vrees meer van hetzelfde als we de monarchie de deur uit doen.
Deze column verscheen op 27 december 2023 in De Telegraaf
Reactie plaatsen
Reacties