In zijn beroemde boek Ondergang (2005) beschrijft de Amerikaanse bioloog en geoloog Jared Diamond het einde van een aantal hoogstaande beschavingen. Hij analyseert de ondergang van onder meer de Maya’s, de Vikingen en de samenleving op Paaseiland. Soms betekende klimaatverandering het einde, een andere keer milieuvernietiging of een snelle bevolkingsgroei of gewoon de verkeerde politieke beslissingen.
De deprimerende waarschuwing van Diamond is dat ook onze wereld kan imploderen tot een paar overblijfselen, waar over lange tijd, als langs museumstukken, door mensen aan voorbij wordt getrokken. ’Das war einmahl, die hebben het niet gered.’
Het optimisme van het boek zit ’m in de veronderstelling dat de mens toch in staat moet zijn het eigen onheil af te wenden.
Ik denk – misschien met u – dat het wereldwijde besef over de opwarming van de aarde en de inspanningen om dat tegen te gaan, reden is voor iets van dat optimisme. Dankzij de stand van de wetenschap hebben we kunnen achterhalen dat een toename van CO2 in de atmosfeer het klimaat op aarde gevaarlijk kan veranderen. En daarom hebben we duurzame energiebronnen ontwikkeld en besloten de CO2-uitstoot drastisch te verminderen.
Een heilzame combinatie van voortschrijdend inzicht, lerend vermogen en overlevingsdrang.
Toch is het de vraag of onze intelligentie toereikend is, om verkeerde politieke beslissingen te vermijden. Politieke besluiten komen namelijk niet altijd tot stand na helder denken, maar zijn nog al eens het gevolg van heftige belangenstrijd of angst. Volgens Diamond kunnen politieke beslissingen zo onbedoeld het begin van het einde zijn.
Laten we niet te ver op de zaken vooruitlopen, maar alvast wel noteren dat belangenstrijd en angst de klimaatdoelen voor de komende decennia ernstig voor de voeten lopen.
Binnenkort neemt de Europese Commissie een besluit over aanpassing van het beleid rond houtige biomassa. Door Brussel is het ooit officieel duurzaam verklaard, maar in werkelijkheid is biomassa dat certificaat al jaren niet meer waard. Zo stoot een biomassacentrale – voor dezelfde hoeveelheid energie – meer CO2 uit dan een kolencentrale en zelfs twee keer zoveel als een gascentrale.
Bovendien kost biomassaverbranding heel veel bomen en zien we om die reden in Oost-Europa, Canada en de VS in rap tempo bossen verdwijnen. Bossen die we juist hard nodig hebben om CO2 uit de lucht te halen.
Kortom, er bestaat geen enkele klimaatvriendelijke reden om de houtige biomassa nog een dag langer duurzaam te verklaren.
Om klimaatcommissaris Frans Timmermans en zijn kabinetschef Diederik Samsom de schadelijke en vieze werkelijkheid van biomassa nogmaals onder de neus te wrijven, protesteren vandaag actievoerders van het Comité Schone Lucht en Forest Defenders Alliance in Brussel voor de tweede dag op rij tegen het kappen en opstoken van bomen voor de biomassa-industrie.
De actievoerders vrezen dat de politieke en commerciële belangen rond biomassa inmiddels zo groot zijn, dat Brussel biomassa als ’duurzaam’ zal blijven aanprijzen.
Volgens de milieu- en klimaatactivisten blijkt uit een uitgelekt voorstel van de Commissie, dat de EU daarop aanstuurt. En dat zou betekenen dat de ontbossing, de houtverbranding, de milieuvervuiling en de CO2-uitstoot als gevolg van biomassa de komende tientallen jaren onderdelen blijven van Europese ’duurzaamheid’.
Maar als biomassa-verbranding géén CO2-reductie oplevert, dan zijn er andere redenen om ermee door te gaan. Wat kan is dat de contracten voor de houtkap met commerciële partijen een rol spelen. Zeker is dat een besluit van Brussel om biomassa toch opnieuw duurzaam te verklaren, van groot belang is voor lidstaten zoals Nederland. Want als biomassa wegvalt als ’duurzame’ energiebron, kan ons land de klimaatafspraken voor 2030 onmogelijk nakomen.
Hoe angst het heldere denken over het klimaatprobleem heeft beïnvloed zien we bij de buren in Duitsland. In een reportage van RTL-correspondent Jeroen Akkermans zagen we deze week de eenzame strijd van een boer tegen de vernietiging van zijn dorp ten behoeve van de bruinkoolwinning. Eeuwenoude dorpen en landschappen verdwijnen onder de kolossale graafmachines, die zich kilometers lang een weg eten door akkers, natuur, bossen en de vertrouwde leefomgeving van mensen.
Bruinkool is samen met biomassa de vervuilendste brandstof die er in Europa te vinden is. Het is eigenlijk een archaïsch overblijfsel uit de oude DDR. Na een bezoek aan Oost-Berlijn in 1987 zat de zure brandlucht nog dagen in mijn kleren. Veel ernstiger waren de gezondheidsklachten van de Oost-Duitsers door het jarenlang inademen van de bruinkooldampen.
Dat bruinkool nog steeds en opnieuw in het moderne Duitsland wordt gewonnen, heeft alles te maken met de ramp met de kerncentrale in Fukushima in 2011. Hoewel het ongeluk werd veroorzaakt door een zeebeving en er pas zeven jaar later één officiële stralingsdode zou worden gemeld, sloot de Duitse regering drie dagen na het ongeluk acht kerncentrales.
Niet lang daarna werd besloten alle zeventien kerncentrales in Duitsland versneld te sluiten. Volgend jaar moet de laatste Duitse kerncentrale uit zijn. De rekening voor deze angst wordt betaald door het klimaat en de slachtoffers van de bruinkoolwinning.
CO2-vrije kernenergie voorzag Duitsland voor een kwart in zijn energiebehoefte. Door de sluiting van de reactoren is de Duitse economie langer aangewezen op het verstoken van bruinkool, dat nog viezer is en meer CO2 produceert dan steenkool.
Duitsland is de grootste investeerder in zon- en windenergie, maar desondanks is het nog altijd verantwoordelijk voor 20 procent van de CO2-uitstoot in Europa.
Jared Diamond stelt in zijn boek de ondergang van de samenleving op Paaseiland als voorbeeld voor onze wereld nu. Toen de Nederlander Jacob Roggeveen het eiland in 1722 ontdekte, zag hij een paar duizend bewoners en de reusachtige beelden in een troosteloos en boomloos landschap.
Hoe de beelden op hun plek terechtgekomen waren bleef tweehonderd jaar een raadsel. Tot wetenschappers koolstof in de bodem vonden en concludeerden dat Paaseiland ooit vol met bomen had gestaan, waarmee de eilandbewoners onder meer hun beelden vervoerden en rechtop wisten te zetten. Er is een dag geweest waarop iemand de laatste boom heeft omgekapt.
Deze column verscheen op 26 mei 2021 in De Telegraaf
Reactie plaatsen
Reacties