Volgens de laatste peilingen krijgen we volgende week bijna een herhaling van onze verkiezingsuitslag in november, maar dan voor heel Europa. Grootste verschuiving in het Europees Parlement zal een grote winst van rechtspopulisten en conservatieven zijn en een aanzienlijk verlies van de liberalen en groenen. Daarmee groeit de invloed van populisten in Europa door. Dat het politieke midden daarvan zelf de grootste aanjager is dringt maar moeilijk door.
Verkiezingen gaan over vertrouwen. Politieke partijen beloven van alles, maar kunnen niets garanderen. Ook de kiezers op populistisch rechts kunnen straks van een koude kermis thuiskomen. Het verlies bij de middenpartijen in Europa is een langjarig proces. Inzichten zijn schaars, ook al groeien de politieke vijanden als kool.
De verwachte winst van de populistische en conservatieve krachten bij de verkiezingen volgende week komt voort uit twee fundamentele onzekerheden onder Europese burgers waar de EU al veel te lang geen antwoord op heeft.
De eerste is het verlies aan controle over de doorlopende integratie en uitbreiding van de EU. De tweede is het gebrek aan bescherming tegen de chaotische en deels vijandige wereld aan de buitengrenzen van de EU.
De fout die politici van het midden onmiddellijk maken is dat zij deze vrees onder burgers toeschrijven aan bangmakerij door rechts. Oftewel, vragen, gevoelens van twijfel of regelrechte weerzin over uitbreiding en verdere integratie van de EU zijn onzin en nergens voor nodig. En datzelfde geldt voor de bezwaren tegen de ongecontroleerde instroom van grote groepen immigranten: laat je toch niet bang maken, heb vertrouwen in de vooruitgang en de vooruitgang is de EU.
’Massamens’
De Spaanse dwarsdenker José Ortega y Gasset was een liberaal en visionaire fan van Europese samenwerking. In zijn klassieker De opstand van de massamens (1930) beschrijft hij hoe het vooruitgangsdenken voor eigen vijanden zorgt wanneer het – dronken van het eigen gelijk – te hard op de troepen vooruitloopt en de ’massamens’ in opstand brengt. Hij schrijft: ’Het progressieve liberalisme gaat ervan uit dat de ideale toekomst zich vanzelf zal ontvouwen. Die gedachte sust hun geweten in slaap. Zo laten ze het leven uit hun handen glippen en laten het ontaarden in volledige opstandigheid.’
Hoewel bijna honderd jaar geleden geschreven is het boek ontegenzeggelijk actueel. Dit fragment gaat over het moment waarop Europese kiezers het idee hebben in een trein te zitten, die – op weg naar een onvermijdelijke toekomst – geen tussenstation meer aandoet en waarin de passagiers op zoek zijn naar de noodrem.
Grensovergang
De tweede fundamentele twijfel van Europese kiezers is of de EU bereid en in staat is om de ongecontroleerde immigratie richting Europa te stoppen. De roep van de PVV en anderen om de binnengrenzen weer te controleren is geen nostalgisch verlangen naar lange files voor een grensovergang, maar een reactie op het falen om de buitengrenzen van de EU onder controle te krijgen. Gezamenlijke inspanningen hebben na de vluchtelingencrisis van 2016 weliswaar voor een belangrijke deal met Turkije gezorgd, maar via Turkije en andere routes weten migranten voor veel geld en met groot gevaar Europa te bereiken.
Volgens de Europese grensbewaking Frontex is het vorig jaar 380.000 immigranten gelukt de EU illegaal binnen te komen. Dat is bijna een vijfde meer dan het jaar ervoor en het hoogste aantal sinds de vluchtelingencrisis van 2016. Het probleem voor kiezers in Nederland en andere EU-lidstaten is niet de immigratie op zich, maar het feit dat de EU er geen controle over heeft en derhalve ongelimiteerd is.
Aan de randen van Europa heerst wanorde. In het oosten zien we de militaire dreiging van een expansief Rusland en een immer onrustig Midden-Oosten en in het zuiden wordt in Afrika de komende decennia een bevolkingsexplosie verwacht. Ongecontroleerde immigratie heeft nu en op termijn gevolgen voor de samenstelling van steden en dorpen en de houdbaarheid van de verzorgingsstaat. Dit heeft niets te maken met xenofobie, maar alles met de behoefte aan een ’veiligheidsgemeenschap’.
Het woord is van publicist Paul Scheffer. In zijn boek De vorm van vrijheid (2018) concludeert hij dat de instabiele onrustige streken aan de randen van Europa grenzen rechtvaardigen. Grenzen die bescherming bieden. ’Zonder begrenzing kan een open samenleving niet functioneren’, aldus Scheffer.
Frontex
De EU en de progressief-liberale voorhoede hadden zich jaren geleden al onsterfelijk populair kunnen maken bij de kiezers in Europa door te erkennen dat veiligheid een fundamentele menselijke behoefte is. Toenmalig EU-voorzitter Jean-Claude Juncker deed dat in 2011 met een voorstel Frontex met 10.000 extra grenswachten uit te breiden. Dat plan ging niet door, omdat premier Rutte dat te duur vond. Het was een tijd dat Nederland nog niet zo in trek was bij mensensmokkelaars en migranten.
Toch gaat er in het politieke midden af en toe en lampje aan. Zondag zag ik ’überliberal’ Timoty Garton Ash bij het tv-programma Buitenhof. Deze Britse historicus drukte de politici van het midden op het hart eindelijk de behoefte van Europese burgers te respecteren, om zich veilig te voelen achter grenzen waarmee migratie controleerbaar wordt. Dat zou een boel zetels schelen in het parlement. Maar ik vrees dat het voor aanstaande donderdag te laat is.
Deze column verscheen op 30 mei 2024 in De Telegraaf
Reactie plaatsen
Reacties