Trek de stekker uit al die omroepen bij de NPO met schijnidentiteit

Het doek viel afgelopen week voor de NPO-talkshow Op1. Officieel is er geen plaats meer in het uitzendschema, maar het programma was al maanden ten dode opgeschreven. Dat ligt niet aan de redactie. De talkshow is kapotgemaakt door de omroepbazen, met hun obsessie voor identiteit en profilering. Die profileringsdrang is het grote probleem van de publieke omroep in Nederland. Gelukkig is er een oplossing: trek de stekker uit al die omroepen.

Ondanks de opkomst van steeds weer nieuwe omroepen – zoals vijftien jaar geleden PowNed en WNL en meer recent Ongehoord Nederland – is het publieke bestel nog altijd gebaseerd op een organisatie uit de jaren 50 van de vorige eeuw. Jongeren kijken al lang geen lineaire televisie meer en luisteren nauwelijks nog naar de radio. Maar iedereen boven de 40 jaar weet nog dat de KRO een katholieke omroep was, de NCRV een christelijke, de VARA was links, de AVRO neutraal, de TROS volks en rechts, de VPRO elitair en de EO evangelisch.

Het oude bestel was ingericht zoals de samenleving georganiseerd was. Elke levensovertuiging of politieke kleur had zijn eigen zuil. Zo had christelijk Nederland niet alleen de NCRV, maar ook een dagblad (Trouw) en een christelijke vakbond en werkgeversorganisatie. Maar omdat een samenleving geen rekening houdt met een omroepbestel en zijn eigen dynamiek heeft en verandert, raakten de omroepen hun oorspronkelijke achterban kwijt en begon ruim tien jaar geleden een laatste poging het oude bestel te redden met het fuseren van de omroepen.

Tegenzin

Dat samensmelten ging met tegenzin, maar de omroepmedewerkers en hun bazen hadden geen keus. Hoe lastig het fuseren ook was, het echte probleem bleek het verlies van de oude identiteit te zijn en de zoektocht naar een nieuwe. Want om een reden van bestaan te hebben, moesten de omroepen kunnen aantonen dat ze maatschappelijk relevant zijn. Maar hoe doe je dat als je oorspronkelijke identiteit niet langer voldoet? Dan huur je een marketingbureau in dat voor veel geld een reden van bestaan verzint.

Als ik u vraag waarvoor fusieomroepen als Kro-Ncrv en Avro-Tros staan, dan moet u mij vrijwel zeker het antwoord schuldig blijven. Volgens de eigen website maakt Kro-Ncrv ’programma’s met een missie. Wij geloven dat de samenleving groener, eerlijker en liever kan’. Het adagium van de omroep is ’maak morgen mee’. Het allitereert lekker, maar het zegt natuurlijk helemaal niets.

Kunst

Avro-Tros wil ’cultuur toegankelijk maken voor iedere Nederlander, van jong tot oud’. Alsof het hier een unieke identiteit van een omroep betreft. Is er geen kunst en cultuur te zien bij de andere omroepen? En oudere Nederlanders zal Avro-Tros nog wel bereiken, maar de jongeren?

De belangrijkste taak van een omroepbaas is het bestaansrecht van de eigen organisatie bewijzen. Dat gebeurt door het profileren van de eigen omroep aan de hand van de nieuw verzonnen identiteit en slogan, hoe vaag die ook zijn. Waar dat in het groot toe leidt, zijn eindeloze pitchsessies bij zendermanagers van de NPO. Programma’s moeten voldoen aan wat er met de zender wordt beoogd en de omroep moet in het programma herkenbaar aanwezig zijn. In het klein leidt die obsessie met de eigen ’identiteit’ tot het drama Op1.

Omroepen hadden ieder hun eigen avond, hun eigen onderwerpen en hun eigen gasten. Toen een jaar geleden de bom barstte tussen WNL-baas Bert Huisjes en producente Rachel Franse – en BnnVara zich uit het programma terugtrok – zouden Huisjes en de andere omroepbobo’s minder invloed krijgen op de talkshow. Er kwam een nieuwe journalistieke leiding in de persoon van hoofdredacteur Herman Meijer.

Maar in plaats van zich aan hun belofte te houden en een stap opzij te zetten, bleven de omroepen Op1 gebruiken om hun ’identiteit’ uit te venten. Omroepbazen wilden op de hoogte blijven van welke onderwerpen en welke gasten er ’s avonds in hún aflevering van de talkshow zouden zitten. De redactie moest aan die eisen voldoen. Van journalistieke keuzes was geen sprake, de wensenlijstjes van de omroepbazen moesten worden afgevinkt. Het is niet toevallig dat er zo vaak dezelfde mensen aan tafel zaten. Bij een ’verkeerde’ keuze volgden niet zelden boze telefoontjes van de omroepbazen.

Stammenstrijd

De stammenstrijd tussen de omroepen leidde er ook toe dat iedere omroep zijn eigen eindredacteur voor het programma had. Soms viel zo’n samensteller weleens uit wegens ziekte. Dan móest er worden gezocht naar een eindredacteur van de eigen stam. Ook al waren anderen makkelijker voorhanden.

Wat voor Op1 geldt, geldt voor de hele publieke omroep. De journalistieke opdracht is ondergeschikt aan de profileringsdrang van de omroepen. Het BnnVara-programma De Nieuws BV op Radio 1 wordt beloond voor zijn eenzijdige aanpak van onderwerpen omdat die werkwijze het profiel en de identiteit van de omroep duidelijk maakt. Hoeveel mooie journalistieke programma’s worden ons onthouden omdat ze niet passen in een streven naar een ’eerlijk en gelijkwaardig Nederland’ (BnnVara) of ’een samenleving die liever kan’? Deze schijnidentiteiten zijn achterhaald, kosten veel geld en staan een moderne publieke omroep in de weg.

Deze column verscheen op 20 juni 2024 in De Telegraaf